Endeleg ligg produktet her. Fiks ferdig. Å skrive eit attersyn på Ørsta Husmorlag sine arbeidsoppgåver gjennom 80 år har vore eit interessant, men tidkrevjande prosjekt. Den siste tida, etter at alt var ferdig og sendt til trykking har eg opplevd ventinga som eit svangerskap. Ei venting i spenning på korleis "barnet" ville sjå ut, og om det vart levedyktig.
No ligg det her framføre meg. Så velskapt og fint. Akkurat som eg ønska det skulle vere.
Så no skal det marknadsførast og seljast. Kr. 100 pr eksemplar. Ei julegåve til dei som har hatt eit forhold til Ørsta Husmorlag på eit eller anna vis. Ei mor som var med, ein har sjølv gått på arbeidsstova i barndomen, eller om ein på anna vis er nysjerrig på kva laget har drive med i alle dei 80 åra det har vore i gang. Og det er mykje, det skal eg helse og seie. Les i heftet og bli imponert!
ØRSTA HUSMORLAG
Eit attersyn
1925 - 2005
Føreord
Då eg vart spurd om å skrive eit attersyn over Ørsta Husmorlag si verksemd, tykte eg det var eit interessant prosjekt.
Det var litt vanskeleg å vite korleis eg skulle lage dette dokumentet, til dømes: Kva skulle takast med? Kor nøyaktig skulle ein vere i forhold til detaljer om årstal og andre konkrete ting?
Eg har hatt nokre møte i lag med dei medlemene som var med i laget heilt til slutt. Dei har fortalt og supplert i tillegg til det skrivne kjeldestoffet. Dei har òg uttrykt korleis dei meiner dette attersynet skal framstillast.
Gjennom samtalane kom vi til at dette ikkje skal vere eit attersyn der alle data og detaljer nødvendigvis er med. Vi vil skrive noko som folk flest kan vere interesserte i å lese, og vi meiner at det viktigaste er å få presentere det arbeidet som har vore nedlagt og det som Husmorlaget har stått for både lokalt og sentralt.
Vi har bestemt oss for at det ikkje skal trekkast fram namn, då det vil bli vanskelig å gjere dette på ein rettferdig måte i eit slikt skrift. Gjennom over 80 år har svært mange gjort ein viktig innsats, og ved å nemne namn kan ein lett kome i skade for at einkvan vert utegløymd. Eg har i staden valt å leggje til som vedlegg til dette jubileumsattersynet ein oversikt over alle styremedlemene frå 1925 til 2005.
Nokre få må likevel nemnast. Det er dei som var med å starte laget, og så er der nokre som har vore “stabbesteinane” i drifta av laget og som òg er verd å bli nemnde.
Eg har valt å bruke årsmeldingane som informasjonskjelder. Der står grundig nedskrive alt som har vore gjort kvart år heilt frå starten i 1925. Det var såleis greit å finne fram gjennom desse årlige oppsummeringane.
Eg har ikkje lese alle dei fullstendige referata frå styremøte og frå medlemsmøte, men dei finst nedskrivne med nydelig handskrift for den som ynskjer å lese meir enn det eg har fått fram her.
Undervegs i denne vandringa gjennom tid har respekten for desse kvinnene vakse seg til store høgder for meg. Eg trur at dei færraste er klare over kor mykje dei har utretta og teke vare på gjennom dei 80 åra laget har vore “i live”.
Eg er svært takksam for at eg fekk høve til å gjere dette arbeidet for Ørsta Husmorlag. Det har synt meg ein veg eg ikke visste fanst. Denne vegen er det viktig at også andre får høve til å sjå.
Eg vonar dette samandraget kan gje eit innblikk i det. Så kan den som vil lese meir, ta fram att dei flotte handskrivne bøkene og vandre videre på den vegen som kvinnene har grunnlagt.
Med vørdsam helsing,
Turid Karlsbakk
I sølvets rene lysning en mor bøyet står
og strekker sine arme mot barn i unge år,
og rammen den er prydet i rødt hvitt og blått,
det er vårt eget emblem som dette preg har fått.
Det er vårt husmormerke yrkesbetont og kjært,
vi føler husmorkallet som rikt og stort, men svært.
Men står vi under fanen med vilje god og sterk,
vi løfter husmorsaken opp til et mesterverk.
Hva er så dette motto som lyser dag og kveld
og høyner husmoryrket? Det er: For hjemmets Vel.
I hjemmet vil vi bygge en lun og sikker borg
der barn og ungdom alltid kan dele lykke og sorg,
og finne den forståelse som mor og far kan gi.
Men husk du aldri makter fra nød å be deg fri,
for verden den vil drysse sitt støv av ondt og godt.
Da er det kjært å minnes der trøst en selv har fått.
Med Hjemmets Vel vi legger en fast og varig grunn
for landet vårt, for Norge til hjelp i nødens stund.
Vi verner tradisjoner og høye ideal,
vi elsker dette landet med fjord og fjell og dal.
Men husmorsakens linjer til andre grenser går,
og mange land er knyttet til denne kjeden vår.
Til samarbeid, forståelse vi rekker hånden frem,
og ønsker fred og lykke for alle verdens hjem.
Må krig og gru forsvinne, må nag og hat forgå,
må husmorsakens motto en ring om hjemmet slå.
Da stiger rene toner fra barnets trygge sinn,
da løfter unge tanker en sky av glede inn,
da senker stille lykke seg varsomt, trygt og godt,
og hjemmet har den vakreste, en lysets ramme fått.
Vi bøyer våre hoder, vi ber en stille bønn,
og sender HAN som hjelper, en takk, en takk i lønn.
Og stjernene vil sprede sin glans, sin gyldne fred
og lyse over hjemmet så sol går aldri ned.
Da blir det selt i landet fra sør til lengst i nord,
da lyder husmortanken i et enstemmig kor:
For hjemmets vel vi kjempet, for hjemmets vel vi led,
og når vi gleder andre da selv vi gledes med.
(Helene Lervik – Prolog frå 40 års jubileum i Sunnmøre og Romsdal krets av Norges Husmorforbund i 1966.)
Bakgrunnen og starten
Frå Canada til Noreg
Den første husmorforeining vart stifta i Canada i 1897, og etter statsforanstaltning vart denne rørsla overført frå Canada til England og dei engelske koloniane under namnet “Women`s Institutes” i 1916.
I Noreg vart den første husmorforeininga stifta i Oslo i 1898. I 1915 vart Hjemmenes Vels Landsforbund stifta med fire foreiningar og fekk i 1934 namnet Norges Husmorforbund.
Husmorrørsla oppstod på grunn av dei mange krava til husmødrene – og husmødrene sine alvorlege krav til seg sjølve. Rørsla er boren fram av dei framsynte og intelligente kvinnene som har sett krava og vanskane, og som har sett kvinner si manglande utdanning som husmødre og mødre. (Referanse: Foredrag av Rannveig Olsen, formann i Akershus krets av Norges Husmorforbund 1938).
Stifting av laget i Ørsta
Ørsta husmorlag vart stifta i 1925. Då var namnet Hjemmenes Vel. Dette namnet hadde laget til 1930.
Den 5. november 1925 vart dei fem første medlemmane registrerte. Dette skjedde etter at viseformann i forbundet, Birgitte Heggebø frå Molde og fru Rø frå Ålesund hadde eit foredrag på Ørsta bedehus. Dei fortalde om formålet med arbeidet som var å gi ungdom og husmor innsikt og opplysning slik at heimen kan byggjast på god grunnvoll. Dei viste vidare til ”det signerike” arbeidet som liknande samskipnader hadde utretta.
På dette møtet vart dei 5 første medlemmane i Ørsta innskrivne. Desse var: Frida Warhuus Olason, Signe Flydahl, Sofie Moe, Marie Myklebust og Anna Staurseth.
Dagen etter, den 6. november, kalla fru dr. Myklebust saman til ordskifte i heimen sin. Det viste seg at mange hadde tru på ein samskipnad i Ørsta. Foreninga vart skipa same dag, og formann og styremedlemmer vart valde.
Som ein kuriositet kan det vere interessant å ta med referatet fullt ut frå dette første møtet:
Hjemmenes vel.
Den 6te November 1925 kalla Fru Dr. Myklebust saman til møte med ordskifte i heimen sin. Det viste seg daa, at fleire hadde tru paa ein samskipnad for Ørsta. Og foreninga vart skipa same dag. Med val av formann og styre.
Tilstades var Fru Heggebø og Fru Rø.
Desse møtte:
Esther Schiøtz – B. Nordahl – Martha Lystad – Berte Øie – Martha Johansen – Frida Olason – Oluffa Myklebust – Olava Flaaskjer – Synnøve Mork – Dina Bjørdal – Johanne Roald – Anna Staurseth – Signe Flydal og Signy Digernes.
Som formann vart vald, Fru Esther Schiøtz.
Dei andre i styret var: Fruorne Flydahl, Dr. Myklebust, Staurseth og Digernes.
Som varamenn: Fr. Olason og Bjørdal.
Som revisorar: Fr. Lystad og S. O. Myklebust.
Møtet slutt. Signy Digernes skrivar.
Allereie på det første styremøtet vart klare arbeidsoppgåver bestemte: Søkje etter husrom til møte. Syte for innkome til drift og til ymse utgifter.
Dei fekk fritt husrom hos Ørsta Ungdomslag mot å vaske etter seg. Dei bestemte at ein på kvart møte skulle ha ein liten ting for utlodning som ei fast innkome. Det vart videre bestemt vervingsmøte på ungdomshuset Idavollen den 25. november. På dette møtet var det 40 som teikan seg som medlemmer. Kontingenten vart sett til kr. 1,-.
Ved utgangen av 1926 hadde laget 70 betalande medlemmer. Det vart alt då foreslått å setje i gang med ymse kurs: Sykurs, smørbrødkurs, kurs i veving og i tillaging av slakt og liknande.
Namnebyte
I 1930 foretok laget namnebyte frå Hjemmenes Vel til Ørsta Husmorlag. Dette namnet hadde laget så lenge det var aktivt.
Frå sentralt hald kom det på slutten av 1990-talet forslag om å endre namnet til Norges Kvinne- og familielag (NKF). Tanken med dette var å unngå “husmor” i namnet. Dette var på grunn av at husmoryrket meir og meir vart sett på som mindreverdig ettersom kvinnene skulle ut i arbeid. Men trass i dette valde Husmorlaget å halde på det gamle og innarbeidde namnet.
Ørsta Husmorlag sitt arbeid gjennom 80 år
Eit utviklingsretta lag
Kvinnene som stod for drifta av laget, la heilt frå starten vekt på at der skulle vere eit utviklingspotensiale for husmora på alle plan. Det var difor svært viktig å skaffe foredragshaldarar og kurshaldarar.
I åra før krigen, frå 1925 til 1940, er det interessant å lese om korleis dei verna om det nære, såg på utviklingspotensiale av det mogelege i ei vanskeleg tid, samstundes som dei også orienterte seg om nye ting som kom på marknaden. Det kan nemnast at så tidleg som i 1931 vart det kjøpt inn ein støvsugar til utleige. Dette var eit stort framsteg, og støvsugaren vart tilrådd til bruk i julereingjeringa.
I 1932 var der utsendingar frå laget for å bli med på demonstrasjon av vaskemaskin. Etter kvart vart det demonstrasjon av vaskepulver og orientering mot reinsemd og lettvinte løysingar på det området.
Arbeidsstove for born
I mars 1933 vart arbeidsstova for born stifta med Signy Digernes som leiar. Den 1. mars starta fru Brekke som lærar med 20 elever. Det vart valt eige styre for arbeidsstova på kvart årsmøte, og dei hadde sitt eige budsjett. Arbeidsstova har i alle år vore Ørsta Husmorlag sitt “hjartebarn” og har gjennom alle år vore laget sitt viktigaste arbeidsområde. I 1989 var det rekorddeltaking, då heile 86 born var med. Foregangskvinna, Signy Digernes stod som leiar heilt til ho takka for seg i 1968.
Arbeidsstova låg nede ei stund på grunn av mangel på hus, men så fekk dei leige tre rom i det gamle kommunehuset på Haldeplassen, og denne viktige aktiviteten kom i gang att. Dei kjøpte inn 100 par koppar og asjetter med Ørsta Husmorlag sitt emblem på, samt oppvaskbalje, 12 stolar, vimplar og fane. No hadde dei eigne lokale både til lagsmøte og til arbeidsstove.
Etter at det gamle kommunehuset vart rive i 1981, fekk Husmorlaget leige lokale i det nye Ørsta samfunnshus. Alt vart då flytta dit, både kursverksemd for vaksne og arbeidsstova for borna.
I jubileumsåret 1993 hadde arbeidsstova 52 elever. Det året fekk Ørsta Husmorlag kommunen sin kulturpris for dette framifrå arbeidet. Ørsta Husmorlag vart i tillegg tildelt ærsprisen frå Volda og Ørsta Sparebank på kr.10 000,- for det viktige arbeidet som har vore lagt ned for borna i bygda. Denne æresprisen vart utdelt i samband med at arbeidsstova fylte 60 år. Det nye laget som tok over arbeidet med arbeidsstova, fekk overført denne summen til sin konto.
Folkebadet
I januar 1926 vart temaet om å få til eit folkebad i Ørsta oppe. Nokre syntest det var ei altfor stor sak for eit nystarta lag, men i februar same året vart det vedteke å gå i gang med å søkje om tilskot. Laget samla inn pengar ved hjelp av utlodning, og i 1931 hadde dei kr 300,- på eigen konto til formålet. Det vart søkt til Ørsta kommune om stønad på kr 750,-, og dei søkte også om kr. 2000,- frå Norges Badeforbund. Der kom Ørsta ikkje i betraktning i første omgang, men stod som søkjarar vidare.
I 1930 tok Ørsta Sanitetslag over dette arbeidet. Dei bygde huset i sentrum der folkebadet vart installert. Då vart dei 300,- kronene frå Ørsta Husmorlag som var avsett på konto, ytt til det. Sanitetslaget dreiv folkebadet til det vart nedlagt.
Så kom krigen
Før krigen vart det særleg lagt vekt på dei nære tinga: Fjøs- og mjølkestell, skomakarkurs, kosthald, foreldreplikt og ansvar. Men laget følgde heile tida med i samfunnsutviklinga.
I 1940 var det rasjoneringstid. Då arbeidde dei for ymse veldedige formål. Mellom anna hadde dei Finlandsinnsamling, gav stønad til Ørsta Sanitetslag til opparbeiding av sjukemateriell, og dei strikka strømper til marinen etter å ha samla inn pengar til tråd. Dei meinte det var viktig å arbeide for noko som viste att utover også.
Dei sytte vidare for at det vart gjennomført kontroll av kjøt og flesk via distriktslækjar Gerhard G. Berg.
Trass i rasjonering og mørklagde kveldar prøvde kvinnene å halde aktiviteten i gang. Dei flytta møta til tidlegare på dag for å ha lys, og dei tok med eigen matpakke til møta.
Den 6. mai 1940 måtte dei likevel på grunn av krigstilstanden legge ned arbeidet.
Ny start – krigen er over
Den 2. oktober 1945 tok laget til med møte att. Der var 18 personar til stades på dette første møtet etter krigen. Det vart notert i referatet at der vart servert ekte kaffe og kvite kaker. Kvinnene bestemte seg for å halde fram med møta som før, og med kontingent kr 1,- som før.
Den første saka dei tok tak i no, var å søkje stønad til vaskeri i bygda. Same året arrangerte laget 20-års fest for Ørsta Husmorlag. Dei baud då inn dei medlemmane som var med på å stifte laget. Alle medlemmer tok med kvar sitt matfat til festen.
Dei hadde pengar i banken som no kom vel med både til drift av arbeidsstova for barn og til å kome i gang med anna viktig arbeid.
Vanskelege tider – rasjonering
Dei neste to åra etter at krigen var slutt var det vanskeleg om det meste. Det var rasjonering og lite tilgang på nødvendig utstyr. Til dømes måtte eit planlagt skomakarkurs avlysast på grunn av mangel på tilfang til å arbeide med.
Men kvinnene stod trottig på med sitt arbeid. Dei arrangerte foredrag om viktige tema i Husmorlaget si ånd i denne vanskelige etterkrigstida. Dei kom i gang med å sende representanter til krinsmøta, og etter kvart fekk dei også i gang både skomakerkurs og filerkurs. Det vart sett i gang kurs i lindyrking for å skaffe lintråd til å arbeide med.
Trass i vanskane vart året 1947 uttalt som eit aktivt år i laget.
Denne etterkrigsperioden var tydeleg prega av optimisme og samhald. Kontingenten vart auka frå 1,- til 2,- kroner pr. år. Av dette gjekk det 25 øre til krinskontingent og 25 øre til landskontingent.
I tida etter krigen var kosthold eit viktig tema, spesielt med tanke på borna. Laget engasjerte difor ein representant frå Husmorforbundet sentralt til å snakke om rett kosthald for born. Skulefrukost for alle born var tema. Det kom ikkje fram nokon stad om dette vart gjennomført i Ørsta.
Det indre livet
I denne perioden vart møta haldne i heimane på omgang. Dei såg dette som meir avvekslande, og så slapp dei å betale leige til folkebadet med kr 3,- pr. gong.
Mellom 20 og 30 kvinner kunne vere til stades på same tid på møte i dei ulike heimane. Dei samla inn pengar anten ved å putte på børsa eller ved utlodning av gjenstander som dei gav.
Kaffi og god mat var viktig. Der var lister over vertinneansvar for kvart møte. Opning med eit ord og ein song var fast innslag. Dei hadde eit greitt system med lister der vertinneansvaret gjekk på omgang, og vertinnene på møta var ikkje alltid dei same som dei som heldt hus.
Det kjem klart fram at det sosiale livet og trivselsfaktoren var viktig. Men minst like høgt stod den overordna oppgåva om å skaffe pengar slik at utviklinga ikkje stogga. Det var til ei kvar tid lagt opp til tema som var utviklande for både husmora og for samfunnet.
Høgjing av kvinnekulturen har vore gjennomgåande heilt frå starten, og dugnadsånda har stått sterkt blant kvinnene.
Markering av Nordens Husmorforbund
10. mars var den årlege datoen for markering av det nordiske samarbeidet. Denne markeringa var over heile Norden på denne datoen, og både Noreg, Sverige, Finnland, Danmark og Island var med.
I 1937 står det i referatet frå denne markeringa at det vart installert radio på folkebadet for dette høvet. Der var program frå Oslo retta til alle husmorlaga utover heile Noregs land. Der var full sal av tilhøyrarar til programmet. Etterpå song alle “Gud signe vårt dyre fedreland”.
Ørsta Husmorlag har markert denne datoen gjennom heile sitt aktive virke.
Det kan i denne samanhengen nemnast at Husmorbladet har vore sentralt heile tida.. Det vart sendt til alle medlemer og var inkludert i medlemsavgifta. Her fann kvinnene viktige artiklar som dei delte med kvarandre på medlemsmøta. Bladet var òg ei viktig tilknytning til det sentrale fellesskapet i Norges Husmorforbund.
Økonomi
Den mest stabile inntektskjelda har som tidlegare nemnt vore innsamlinga av pengar på medlemsmøta, utlodning, kake- og kaffisal, tombola og salsmesser.
Faste arrangement som kakesal på Folkebadet på 17. mai er eit eksempel som mange kan hugse. Seinare gjekk dei over til å ha dette arrangementet på 1. mai.
For å samanlikne utviklinga i pengeverdien med i dag kan det nemnast at i 1929 kosta eit blautkakestykke 25 øre og småkaker 5 øre.
På årsmøta vart det oppnemnt ei tombolanemnd. Denne var på ti medlemer og hadde ansvar for gjennomføring av den årlige tombolaen. Sameleis vart der sett opp lister over kakebakarar for å skaffe kaker til utlodning og sal.
Laget har elles passa på å søkje om tilskott der det kunne finnast mogeleg, både lokalt og sentralt.
1950-åra – ei tid med framgang og optimisme.
Framover i 1950-åra var der stor aktivitet i laget. Det vart halde kurs og demonstrasjonar, og skomakarkurs og sykurs var det jamnt tilbod om. Det var også demonstrasjonar av vaskemaskin, vaskepulver, “mat til hverdags og fest”.
No var det tid for å tenkje nytt, og det vart tilgang på tilfang til både mat og utstyr. Margarincentralen, vaskepulverprodusentar, kjeksfabrikken Martens hadde produkt som vart presenterte via agentar, og smaksprøver og anna vart delte ut.
I 1951 tok Ørsta Husmorlag initiativ til husmorgymnastikk. Mange melde seg interessert i dette. Det vart dette året også oppretta beredskapsgruppe i tilfelle uro. Beredskapsgruppa skulle stille ved sjukehuset i Volda som kjøkenhjelp dersom det vart behov for det.
Dette var ei tid med straumrasjonering, så straumen vart stengd ut på kvelden. Det vart difor servert kaffi i starten på møta slik at dei fekk kokt den før straumen vart borte. Det er interessant å sjå korleis kvinnene fann utvegar som gjorde dei i stand til å drive laget og kome saman trass i ytre hindringar.
I 1955 kom der ynskje frå Barnas Vel om at Husmorlaget kunne ta overta drifta av barnehagen. Dette vart avslege på årsmøtet ut frå at det vart ei altfor stor oppgåve å ta på seg i tillegg til arbeidsstove for born og vaksenopplæring. Det vart semje om å gi pengestønad eller kjøpe utstyr til barnehagen, noko som også vart gjort.
Kontingenten vart dette året heva til kr. 7,- pr. år.
Den moderne teknikken er på veg inn
Husmorlaget følgde med i tida. Det kom reisande folk som ville demonstrere dei nye vidundera som til dømes strikkemaskin og dampstrykejarn, kjøleskap og djupfrysar. Husmødrene visste å nytte seg av dette for å hente kunnskap.
Strikkemaskin og støvsugar vart kjøpt inn for utlån til medlemmane.
Husmorvikarordninga
Dette vart eit viktig arbeid for husmorlaget etter krigen. I 1946 vart det søkt støtte frå kommunen for å sette i gang, og husmorlaget dreiv denne tenesta fram til kommunen tok over henne i 1955.
Den tida Husmorlaget stod for drifta, kosta laget alt utstyr til hybel for husmorvikarene og betalte for telefon.
Dette husmorvikartilbodet var for familiene. Men også einslege og gamle kunne trenge hjelp, og difor skipa husmorlaget heimehjelpsordning for eldre i 1965. Kommunen tok over denne drifta i 1968.
I 1956 engasjerte Husmorlaget seg i å støtte ny aldersheim i bygda. Dei heldt loppemarknad og fekk inn kr.1100,- som vart gjeve til formålet. Same året vart det kjøpt og hengt opp redningsbøyer ved 2 av kaiene i Ørsta, og det vart arrangert førstehjelpskurs.
Kursverksemd
Saman med Volda Husmorlag kom det i gang frivilleg sosialtjeneste for unge i 1969. Halve idéen var å gje billeg hjelp i sosiale institusjonar, men like viktig var oppsedinga og at dei unge kunne få innsyn i slike institusjonar på veg ut i arbeidslivet.
Kurs av alle slag vart haldne: Sying av kle, lampeskjermar, bunad og bunadskjorter, buksesying, veving, prydsaum, hekling, filering, halmkurs, skomakarkurs (for gutar), borddekking, matlaging av smårettar, grønsakkurs, kurs i møteteknikk. Seinare vart språkkurs viktig, særleg engelsk.
Nytt samfunnshus
Ørsta Husmorlag stod som pådrivar for eit nytt samfunnshus i bygda. Dei selde aksjar og hadde arrangement til inntekt for saka. I 1974 kom planlegginga i gang, og i 1978 stod huset ferdig. Laget hadde eigen representant som sat i styret for samfunnshuset.
Papirinnsamling
I 1976 sette laget i gang papirinnsamling i samarbeid med Ørsta kommune. Kommunen betalte transport og kontainerleige, og husmorlaget stod for opplysning/annonsering. Innsamlinga heldt fram også året etter, men så vart ho avslutta fordi mottakar ikkje kunne ta imot meir papir.
6-års klubb
Tilsaman 48 born deltok på 6-årsklubben som laget sette i gang i samarbeid med 3 førskulelærarar. Den var i gang i dei to åra 1977 og 1978.
Eiga drakt
Det var semje i laget om å skaffe eiga ”husmordrakt”. Dei bestilte stoff felles for dei som ville ha. Draktene vart sydde ferdig til 17. mai 1957, og då stilte damene i toget med sine fine drakter i blått og gult.
Etter at dei fekk seg drakter, vart husmødrene populære som servitørar på ymse tilstellingar der det vart servert mat.
Den 9. august 1958 var 21 av kvinnene, sjølvsagt kledde i sine flotte drakter, serveringsdamer på 75-årsjubileumsfesten for Ørsta kommune. Den 20. august same året stilte 17 damer opp og serverte på innviingsfesten til Ørsta yrkesskule. Også ved fleire andre høve stilte kvinnene opp og serverte. Dei fekk som takk all inntekt frå loddsalg på tilstellingane.
Stryking av konfirmasjonskapper
I 1954 vart det innført bruk av kvite kapper for konfirmantene i Ørsta. Husmorlaget tok då på seg å stryke kappene. Det vart kvart år valt ei nemnd til å gjere dette arbeidet, men på 1960-talet tok kyrkja over dette ansvaret.
Kreftundersøking for kvinner
På midten av 1960-talet fekk Ørsta Husmorlag i gang gynekologisk undersøking for kvinner. Laget gjorde avtale med Radiumhospitalet om at prøver frå undersøkingene som vart gjort av legen, vart sende dit for gransking. Laget støtta opp økonomisk om dette arbeidet, og nokre frå laget stilte til ei kvar tid som medhjelparar for legane på kveldstid. Dette var eit tilbod til alle kvinner i bygda mellom 25 og 60 år. Det var god oppslutning om det, og mange kvinner kom på grunn av denne undersøkinga tidleg til legehjelp og behandling.
Fødeavdeling ved Volda sjukehus
I samband med utviding av Volda sjukehus søkte Ørsta Husmorlag om å få reservere 20 sengar til fødeavdeling, og dei stod som uformelle søkjarar for lån. Takka vere deira innsats gjekk dette gjennom, og fødestova vart opna i 1970. Ved det same høvet vart der overrekt eit TV-apparat og ein radio som var gjeve av Sunnmøre gruppe, i alt 19 lag, og der Ørsta Husmorlag var ein av gjevarane.
Husmorlaget var merksame på det viktige med ammehjelp og fekk gjennomslag for at dei fødande kvinnene skulle få tilbod om å ligge på fødeavdelinga i minst ei veke.
Engasjerte i born sin oppvekst
Laget har alltid vore svært engasjerte i borna sin oppvekst. Dei abonnerte på bladet “Vi foreldre”, og formålet var å gi inspirasjon, kunnskap og hjelp til foreldre i arbeid med å rettleie den oppveksande slekta.
Laget deltok aktivt i arbeid med trafikktrygging i bygda, og dei var medvitne i å skaffe foredragshaldarar som kunne bidra med oppbyggjande, opplysande og tidsrette tema. Der var ei eiga nemnd til å arbeide med leikeplassar for born.
Laget vart òg invitert av avholdslaget til å skipe til alkoholfrie tilstellingar for ungdom i Ørstahallen. Målet var å framelske sunn moro utan alkohol.
Kurs i husstell
I 1968 vart det frå forbundet sentralt utarbeidd eit kurs som var eit kombinert kurs i husstell. Det utgjorde kompetanse for ein husmorskole. Etter mykje pågang frå studieleiaren på den tida, Sigrun Riisnes, fekk Ørsta godkjenning for å setje dette i gang. Kurset gjekk over fire semester, og fleire ungdomar frå Ørsta nytta seg av denne utdanninga.
Kollektiv ulykkesforsikring
Ørsta Husmorlag gav tidlig tilbod til alle medlemer om å bli med i ei kollektiv ulykkesforsikring. Denne vart følgt opp og betalt fast kvart år.
Jubileumsfeiringar
Både 25-, 40-, 50-, 60, 70- og 75 års-jubileum vart markert og feira med stil. Til 25-års-jubileet leigde dei lokale på Ose Hotell, og mennene var inviterte med.
Til 40-års-jubileet leigde dei lokale på Viking Fjord Hotell. Både aktive og passive medlemer med ektemenn vart inviterte. Dei baud også inn representantar frå krins og kommune til festen.
50-års-jubileet vart halde på Møre Folkehøgskule, også her med innbedne ektemenn, aktive og passive medlemer. Til saman 50 personar møtte til festen.
60-års-jubileet vart feira på Norrøna . 27 medlemmer møtte til ei flott markering. Ute var det 11 kuldegrader, men inne var det varmt og godt, vert det opplyst i referatet. Gjestetalar var Borghild Tranvåg.
70-års-festen vart feira i ein nydeleg pynta Badsal, og 25 personar deltok. Der vart overrekt ein vakker krystallvase frå Norges Husmorforbund, og der kom inn fleire blomehelsingar i høve jubileet. Kveldens talar var forbundsleiaren Anne Marit Hovstad som var “flyboren” frå Oslo.
75-års-festen vart halden på Viking Fjord Hotell den 15. november 2000. Medlemmane i det yngre husmorlaget var òg bedne til festen, og det vart servert juletallerken. Eit fyldig program med både taler og song gjorde festen svært vellukka. Der vart overrrekt blomehelsing både frå Søre Sunnmøre KFF og frå yngreslaget.
Utveksling med andre lag
Der har gjennom alle år vore eit godt samarbeid både med andre husmorlag og med andre organisasjonar. Fellesmøte med Volda og Vartdal har vore gjennomført ofte, og alltid med tema til samfunnsnytte og til fagleg utvikling.
Laget har heile tida vore medlem i Norges Husmorforbund, og heilt til det siste vart det sendt representanter til møte på ulike nivå.
Kvart fjerde år var der eit stort landsmøte der fleire frå kvart lag vart inviterte med. Siste gong eit slikt stort landsmøte vart avvikla, var i Sandefjord i 1961. Der var over 1000 deltakarar, og to representanter frå Søre Sunnmøre gruppe var mellom dei.
Seinare vart det berre invitert ein eller to frå kvar krins til landsmøta. Dette fordi det vart vanskeleg kring om i landet å ta på seg å stelle i stand så store arrangement.
Foredrag/kåseri – kurs og studieringar
Opp gjennom åra har det som tidlegare nemnt vore innhenta foredragshaldarar til ulike tema.
Desse har vore aktuelle ut frå kva tidsepoke ein har vore i, men med vekt på det viktige ansvaret som kvinna har stått for gjennom tidene: å trygge heimane.
Det vart gjeve statsstøtte til desse kursa på lik linje med friundervisninga, og studieleiar vart vald kvart år på årsmøte for eitt år om gongen.
Nokre eksempel på tema: Taleteknikk, møteleiing, blomsterkurs, smørbrødkurs, notelære, skikk og bruk, fileteringskurs, lindyrking, fargekurs, skomakarkurs, kostlære, lefsekurs, vevkurs, prydsaum og bunadsaum, m.m.m. I tillegg: spebarnstell, hagestell og etisk oppseding.
Toppår
I 1967 var Ørsta Husmorlag det største på Søre Sunnmøre med eit medlemstal på 119. Dei hadde nokre merkesaker som dei jobba aktivt med: Heimehjelp for eldre, husmorvikarordninga, arbeidsstova for born og vaksenopplæring.
I tillegg kom alt det andre som gjennom åra hadde vore med og skapt tradisjon for laget og som dei ønska å halde fram med – til dømes tombola og matsal, kursing, og dei tradisjonelle støttefunksjonene som var godt innarbeidde i lagånda.
Tilbakegang
I 1978 byrja ein å merke mindre aktivitet. Det var mindre oppslutning om møta, og det vart vanskeleg med nyrekruttering. Dei yngre kvinnene vart meir opptekne av utdanning og å kome ut i arbeid enn av å satse på husmoryrket som status.
Medlemstalet minka for kvart år. Mange av dei eldre medlemmane gjekk etter kvart bort, og i 1980 var medlemstalet nede i 25 medlemmer.
Laget prøvde å halde oppe aktiviteten med å arrangere kurs, men det viste seg at det vart vanskelegare å rekruttere deltakarar til kursa.
Trass i lågt medlemstal var laget likevel svært aktivt, og kvinnene vart rekna med når viktige ting skulle avgjerast. Eit eksempel var at husmorlaget vart oppmoda om å kome med uttale i samband med ny ekteskapslov.
I 1982 vitja Bjørgvinbispen Thor With Ørsta. Då tok laget på seg alt ansvar for pynting, kaffikoking, servering og oppvask.
Likevel aktive
Kvinnene orienterte seg mot rettar i samfunnet og engasjerte offentlege personar til møta for å orientere om dette. Det galdt til dømes trygderettar, sosialsystemet og rett til omsorgsløn. Då AIDS kom opp som tema, sytte kvinnene for å engasjere helsepersonell til å halde opplysningsforedrag om dette på medlemsmøte.
Laget arbeidde denne perioden mykje for å få kommunen til å gå inn for omsorgsløn for pleie av eldre og uføre i heimen. Det var dårlig respons frå kommunen på dette, men medlemene stod på for å få det gjennom.
Abortsaka og alternativ til abort var òg eit område der husmorlaget engasjerte seg og oppdaterte seg.
I TV-aksjonen “verden for kvinner” gav laget kr. 1.500,-.
”Eit godt arbeidsår”
Gjennomgåande for alle årsmeldingar har vore at laget har hatt eit godt arbeidsår, trass i signal om at laget minka bort når det var snakk om talet på medlemer. Det er heilt klart at dei trottige kvinnene som hadde arbeidd for laget sin vekst og levekår, var optimistiske og aktive trass i motgang.
For å bøte på det sviktande medlemstalet, sette Ørsta Husmorlag i 1993 av kr. 10.000,- til rekrutteringsarbeid. Målet var å starte eit yngre husmorlag. Dette kom i gang, og dei tok i bruk det nye namnet Norges Kvinne- og Familieforbund.
Trivselen er viktig
Etter kvart som medlemstalet minka og medlemmane som var att vart eldre, vart det å møtast og ha det trivelig i lag viktig. Dette gjorde dei ved å halde fram med medlemsmøte, treffe andre husmorlag og å dra på turar i lag. Laga inviterte kvarandre til hytter og til heimar, og turar vart gjerne kombinerte med utstillingar eller liknande. Trass i at dei var få, deltok dei med utsendingar på gruppemøte, krinsmøte og på jubileumstreff i lag med andre lag på landsbasis.
Ørsta Husmorlag var også medlem av Husflidens venner fram til 1998.
Millennium
Ørsta Husmorlag tok kontakt med NRK med spørsmål om å få overført midnattsgudstjeneste frå Nidarosdomen på TV millenniumsaftan. Dette skulle vere til ære for alle eldre i landet, men førespurnaden vart avslege frå NRK med grunngjeving om at det vart for dyrt. Avslaget var ein skuffelse, for husmorlagsmedelemmane hadde håpa at NRK på ein slik kveld kunne heidre arbeidet som landets kvinner hadde gjort gjennom så mange år.
Avslutningsprosessen
Slik situasjonen hadde utvikla seg, gjorde dei attverande medlemmane eit fleirtalsvedtak om å legge ned laget. Det siste årsmøtet vart halde i heimen til Laura Vinjevoll 20. september 2005. Ørsta Husmorlag vart såleis 80 år.
Det vart naturleg nok ei vemodig stemning på dette møtet, men kvinnene sette seg ikkje ned og slutta for godt. No var tida der for å dele ut til verdige formål alle gjenstander som var i laget, og pengar som stod på konto.
Gåver
Folkebadet, huset der lagsmøta heldt til var selt. Koppar og kar vart gjevnee til Bakk-Olamarka.
Husmorlaget hadde hatt eit eige kreftfond, og med renter var der ein sum på kr. 13.377. Desse pengene vart gjevne til kreftforeininga.
Ein vevstol med hovold og skeid vart gjeve til Loftet dagsenter. Rokken pryder ei stove på Ørstaheimen. Resten av vevstolane vart forærte til Ørsta kommune med tanke på aktivitetssenteret på Bakk-Olamarka. Ørsta kommune sette liten pris på gåva, så vevstolane hamna i Volda.
Til Ørsta kyrkje vart det gjeve kr. 10.000,- til mikrofonar, kr. 32.000,- til fornying av trekk og oppussing av brudestolane og kr. 20.000,- til opprusting av forlovarstolane. Stolane vart trekte i gyldenlær av kunstnaren Olaug Kalve Størksen frå Bømlo.
Eit viktig bidrag frå Ørsta Husmorlag var pengar til skulefana til Velle skule.
Kr. 10.000,- vart gjeve i støtte til pianofondet ved Ørsta eldresenter
Ørsta Husmorlag hadde i si tid også skaffa seg si eiga fane. Ho vart måla av Sigurd Sveen og prydar no ein vegg på Bakk-Olamarka.
Faste støttebidrag frå laget
Husmorlaget gav kvart år blomar til sjuke-og aldersheimen og til kyrkja. Kvart år vart det også sendt støtte til ulike hjelpeinstanser som til dømes Haug behandlingsheim, Aksjon for uføre husmødre, Kirkens nødhjelp, pasienter ved Opdøl sjukehus, og til barneheimen i Ørsta. Modum Bad nervesanatorium og Koreaforeninga var også faste mottakarar av pengegåver.
Gåver og bidrag vart ytte til Barnas Vel barnehage i Ørsta og til bygging av ny sjukeheim.
Andre bidrag
Flaumlys til Ørsta kyrkja. - Kaiprosjekt ved Mork senter for funksjonshemma. – Krisetelefon for kvinner for Ørsta og Volda.. – Minibuss til aldersheimen. – Redningsutstyr til brannvernet i Ørsta. – Gåstol til sjukeheimen. – Stønad til fødestova til nytt TV. – Måleri av Oddvar Straume som har vore i Husmorlaget sitt eige, vart overrekt til Vikemarka skule. – Datarøntgen ved Volda sjukehus. – AAN (alternativ til abort).
Aksjane som husmorlaget hadde i Ørsta samfunnshus vart overtekne av Ørsta kommune då laget vart nedlagt.
Vedlegg:
Lover 1925
§ 1 Foreningens formål er at befordre hjemmenes vel i hygienisk, etisk, økonomisk og sociale
henseende, hvilket formål søkes nådd ved de midler som til enhver tid måtte findes
tjenlige.
a At støtte hjemmenes økonomi ved at fremme kontrol med fornødenhetsartikler og ved at
lette adgang til billige innkjøp.
b Fagkurser for husmødre og hushjelp.
§2 Medlem av foreningen blir enhver som betaler kr 1.00.
§3 Utmeldelse må skje skriftlig inden 1ste desember.
§4 Styret består av 5 medlemmer, blandt disse velges formanden direkte av
generalforsamlingen. Styret velger sig imellom viseformann, kasserer og sekretær. Hvert
år utgår skiftevis 2 og 3 medlemmer av styret, hvor mange og hvem avgjøres første gang ved loddtrekning. Hvert år velges 2 varamænd og revisor.
§5 Generalforsamling holdes hvert år inden februar måneds utgang.
§6 Over forhandlingene føres protokol.
§7 Foreningen er upolitisk.
Lover for foreningen “Hjemmenes vel” (tilsluttet Hjemmenes Vels Landsforbund)
------------------------------------*******----------------------------------
Lover 1991
Lovene for Norges Husmorforbund vart endra og tilpassa nyare tid. I 1991 lydde formålsparagrafen slik:
Formål
§ 1 NH er en yrkesorganisasjon som skal samle Norges husmødre i arbeid for hjemmene, etisk, sosialt, kulturelt, økonomisk og hygienisk.
§ 2 NH vil arbeide etter kristne prinsipper.
NH er ikke partipolitisk
NH arbeider bl.a. for:
a) å spre kunnskap og opplysning blant husmødre om kulturelle, faglige, økonomiske,
familierettslige og mellomfolkelige spørsmål.
b) å oppdra barn til gode samfunnsmennesker
c) riktig kosthold og forebyggende helsetiltak
d) at det for alle elever på alle trinn i skolen blir avsatt rommelig plass for
undervisning i husstell, håndarbeid og familiekunnskap.
e) tekniske og sosiale tiltak som kan bedre arbeidsforholdene for husmødre i bygd og
by.
f) hjemmenes oppgaver, ved å være talerør overfor våre myndigheter og kreve større
representasjon for kvinner i offentlige utvalg og institusjoner.
g) å trygge familiens økonomiske stilling.
h) verne om naturen og livsmiljøet.
------------------------------------*******----------------------------------
