Jolelesnad

Det er gildt å lesa i joli. Flestalle hev fulla eitkvart som dei lyt lesa dersom det skal verta ei retteleg og gild jol. Ei joleforteljing av Dickens er ein klassiskar, og Snekker Andersen av Prøysen, elder joleheftet um "en-å-nitti Stomperud". Sjølv les eg gjerne Snorre i jolehøgtidi, endå det ikkje er serskilt "jolutt" lesnad.

Eg tenkte eg skulde lyfta fram nokre stubbar og sogor som ikkje soknar til denne klassikarsekken. Alt er ikkje rein jolelesnad, elder jolelesnad i det heile, men eg råder dykk til å glytta på det lell.

Fyrste stubben utfor er ein røynleg stubb. Kva tyder det? Jau, at det er eit stykke av Alf Prøysen. Dei småe stykki hans er korkje novellar elder kortprosa elder noko anna, men stubbar (sume kallar det novellar, men det vil ikkje eg vera med på). Den stubben eg skal skriva um er henta frå samlingi Matja Madonna (1955), og han heiter som boki: "Matja Madonna". Denne soga gjev meg, og fleire eg hev tala med, tåror i augo og verme i bringa.

Her er ein smakebìte:

Og så går a Matja innover skauen, hu har slik ei mjuk, god gånge, hu bøyer seg under greiner og passer seg så hu itte glir i domper og staup. Raser det litt snø ifrå ei grein og neri nakkegropa hennes, bråner det til små runde perler som jevnes utover av hårfestet og halselinninga. Hu går forsiktig midt i den smale gångstigen som husmenna tråkker opp to gonger om dagen, det syng ei sprø lita tone der stakkekanten stryker mot kaldsnøen og lager et mønster. Hur går mot storbygda og juledagen, hårdagskledt og varm står hu i skaukanten og ser himmelen bli fiolett og glassgrønn bortunder Bøkampen. Dom kjem samstunnes, hu Matja og dagen.

Så svinger hu ned gutua mot garden der den kviler, grå og stor og sløkt. Men a Matja uroer ingen, hu går rett forbi storgangen, hu vører itte kjøkkendøra engong, det ser nesten ut som hu skulle ha sett ei stjerne over fjøstaket og hørt en spådom om en konge, for det er fjøsdøra som åpner seg, det er dit hu går. Men det er nok itte for å sjå noen konge hu Matja går inn, hu ska berre stelle fjøset for sveiseren så han kan få reise tel slekta si på en høgtidsdag.

[...] To gonger er hu ute og tømmer før det kjem ramlenes en bleik fjorkonfirmant inn i mjølkebua og tar den andre bøtta. "Je forsov meg visst, je, Matja," sier han idet han setter seg. Hu Matja smiler og fløtter seg på krakken, hu sier ingenting om det. "Det vart full seint i gårkvell, dam'a", sier hu. Si-i - su-i - su-i.

[...] Nå sitt han og har det godt. Hu Matja kjem itte imot deg og ler og gir det gaver om julekvellen, hu går framfor deg og tar de tyngste mjølkkrøttera fysstedag.

Eg treng ikkje segja meir, gjer eg vel?
Nei.

Den andre stubben er teken frå Relsafus (1968) av Kjell Aukrust. Relsafus er eit liksom-blad der ein tidt råkar kjende figurar som Reodor Felgen, Hallstein Bronskimlet, Emanuel Desperados, Frimand Pløsen, enkefru Stengenføhn-Gnad og andre frå Aukrust-verdi. Bolkane de skal få sjå kjem frå siste bokluten, frå desembernummeret av bladet.

Fyrste ut er "Meddelelse", ei stutt melding frå meieristyrar Ollvar O. Kleppvold:

De av meg utsendte og signerte julekort, poststemplet 1959, pålydende "Velsignet God Jul" gjelder fortsatt inntil nærmere kunngjøring foreligger.
Julekort "Dompap i nek" (glanset) sendt redaktør Frimand Pløsen, annuleres.
Slidre, 20. des. 1968.

Jaggu! Kann henda er dette vegen å fara dersom ein ikkje hev tid hell tæl til å laga nye jolekort kvart einaste år.

Næste kråsi frå Relsafus er frå jolebolken åt diktaren Hallstein Bronskimlet:

Gutane tenner levande ljos!
I dag held vi fram med jole-bolken vår.
Vi skal fylgje Guringuten og han Hjalte når dei i vill og styrelaus glede talgyvler [lauge seg i kaldvatn] seg i snópestamp [ein serskilt stamp] framføre høgtida. Likeeins skal vi vere med gutane når dei ét kaldslatre [ein matrett av syltelabbar, lefse og annan jolemat]. Vi skal tenne joleljos, pakke opp gåver - og veksle jole-ynskje då det lir mot kveldkrøkkje [dygnbrigde - midnatt].

FEMTANDE BOLKEN
"Ja, gledeleg jol, då, Hjalte!", sa Guringuten. "Takk i lige måde!", svara han Hjalte.

*

Fylgj med godtfolk! I neste bolken skal vi vere med gutane når dei ynskjer kvarandre Godt nytt år!

Siste stubben eg tek med frå desember-nummeret av Relsafus dregst um joleneket åt enkefru Stengenføhn-Gnad:

Interessant i juleneket
Rapporter som strømmer inn fra våre medlemmer, tyder på at det er yrende fugleliv i våre julenek nå om dagen.

- Enkefru Stengenføhn-Glad ["Gnad" skal det fulla vera] Frognerveien 22 Oppg. B, Oslo, kan således fortelle at hun ved siden av en rekke spurver, meiser og dompapper, også har hatt besøk av flere spetteslag. Såvel flaggspette, svartspette som rødspette har oppholdt seg i neket, opplyser hun.
*
Vi noterte med interesse besøket av rødspetten. Medfører dette riktighet, er det intet mindre enn en sensasjon, da det i så fall er første gang en saltvannsfisk opererer i et julenek.
Red.


Meir jolelesnad kjem etter kvart. Eg skriv stykket litt i bìtar, so det er berre å sjå innum då og då.


-kf